Những sai lầm phổ biến khi ghi chú
Nếu không khéo léo chắt lọc thông tin, việc thu thập và tích trữ quá nhiều kiến thức mà không được áp dụng hay “tiêu hoá” sẽ dễ dẫn đến tình trạng “bội thực” thông tin.
Trong bài viết trước, mình đã chia sẻ một số lý do và tầm quan trọng của việc ghi chú. Tuy nhiên, để đạt được sự hiệu quả cần một quá trình thử-sai liên tục. Sau hơn 5 năm, mình rút ra được một vài bài học muốn chia sẻ, giúp bạn tránh lặp lại những “vết xe đổ” mà mình từng mắc phải khi bắt đầu hành trình.
Thông tin được ví như thức ăn cho não bộ
Information is the food for the brain.
Chúng ta đang trong thời đại tràn ngập thông tin từ mọi ngóc ngách của cuộc sống. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và internet đã mang đến vô vàn nguồn tri thức, giúp việc tiếp cận thông tin trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, việc lựa chọn những thông tin nào để “nạp” vào tâm thức cũng quan trọng không kém việc chọn lựa thực phẩm cung cấp dưỡng chất cho cơ thể. Để duy trì một cơ thể khỏe mạnh, chúng ta cần một chế độ dinh dưỡng cân bằng và hợp lý, và tương tự khi muốn có những suy nghĩ sáng suốt và tích cực, chúng ta cần thận trọng trong việc tiếp nhận thông tin.
Nếu không khéo léo chắt lọc thông tin, việc thu thập và tích trữ quá nhiều kiến thức mà không được áp dụng hay “tiêu hoá” sẽ dễ dẫn đến tình trạng “bội thực” thông tin. Khi đó, thay vì giúp chúng ta trở nên sáng suốt, minh mẫn hơn, khối lượng kiến thức phù phiếm và thiếu chọn lọc này lại gia tăng áp lực, khiến não bộ trở nên trì trệ và khó khăn hơn trong việc xử lý, phân tích và ra quyết định.
Vì vậy, việc thường xuyên tiếp xúc với các thông tin tiêu cực hoặc sai lệch chẳng khác nào nạp vào cơ thể “thức ăn nhanh” đầy dầu mỡ. Hệ quả là não bộ dần sinh ra những suy nghĩ tiêu cực, méo mó, thiếu thực tế, làm ảnh hưởng đến cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống. Tóm lại, chúng ta chính là kết quả từ những thứ mà chúng ta “nạp” vào, và điều này đúng cho cả kiến thức lẫn dinh dưỡng.
Ghi chú lan man và không có sự chắt lọc
Bất kể là một cuốn sách, một đoạn hội thoại, một bài viết hay một video, chúng đều có những ý tưởng chủ đạo mà người tiếp nhận cần nắm vững. Việc cố gắng lưu trữ trọn vẹn nội dung, đánh dấu hầu hết chi tiết trong sách hay ghi chép quá nhiều thông tin vụn vặt chỉ khiến chúng ta mất thời gian và tốn công vô ích. Khi cần xem lại, chúng ta phải “bơi” trong một “biển” ghi chú không được chắt lọc, không rõ đâu là ý chính cần quan tâm, khiến cho công sức bỏ ra trở nên vô nghĩa.
Hơn nữa, thói quen “gặp gì cũng lưu”, “không muốn bỏ sót”, còn được gọi là ‘Digital Hoarding’, mô tả việc tích trữ dữ liệu một cách quá đà và không hề có chọn lọc. Khi đó, việc xem lại các ghi chú không khác gì lướt qua vô số bài đăng trên mạng xã hội: tuy mọi thứ thoạt nhìn đều hữu ích, nhưng cuối cùng lại khó áp dụng trong những hoàn cảnh thực tế. Mục đích của việc ghi chú là để chúng ta dễ dàng tìm lại những ý tưởng hay, cùng những kiến thức có thể áp dụng trong công việc hoặc học tập. Thay vì sao chép mọi thứ một cách lang mang, biến ghi chú thành một phiên bản khác của Wikipedia, kiến thức được ghi lại nên xuất phát từ sự hứng thú cá nhân và có ích cho cuộc sống.
Theo phương pháp PARA, các cấp độ ưu tiên của ghi chú được sắp xếp theo thứ tự sau:
Project. Chứa các ghi chú liên quan đến tác vụ hay công việc bạn đang làm và cần hoàn thành trong ngắn hạn.
Area. Bao gồm các ghi chú liên quan đến các tác vụ hay công việc cần thực hiện trong dài hạn, không có deadline cụ thể.
Resource. Chứa các ghi chú sẽ cần dùng đến trong tương lai. Đóng vai trò là nguồn tư liệu tham khảo.
Archive. Nơi cất giữ những ghi chú không cần dùng đến nữa, nhưng không muốn xoá.
Với kinh nghiệm của mình, chúng ta nên ưu tiên tập trung cho những ghi chú trong thư mục “Project”, vì chúng đem lại sự ảnh hưởng tức thời, chẳng hạn một bài báo cáo hoặc bài thuyết trình vào tuần tới. Tiếp đến là thư mục “Area”, nơi chứa các ghi chú giúp bạn chuẩn bị tốt hơn khi có một tình huống bất ngờ xảy đến hoặc các công việc dài hạn. Hạn chế dành quá nhiều thời gian cho các ghi chú “mơ hồ” trong thư mục “Resource”, khi bạn không biết mình sẽ dùng đến chúng khi nào và cho việc gì.
Không chia nhỏ khối lượng kiến thức
Khi ghi chú cho một môn học hoặc đọc một quyển sách, hay bài báo, việc dồn quá nhiều kiến thức vào cùng một file hay một note duy nhất có thể sẽ khiến việc review và nắm bắt insight trở nên rất nặng nề và khó khăn do khối lượng thông tin quá lớn.
Để giảm tải thông tin và khắc phục tình trạng trên, chúng ta có thể thực hiện phương pháp “atomizing”, chia nhỏ các ghi chú thành các “phân tử” đơn lẻ. Mỗi note sẽ chỉ tập trung vào một concept duy nhất, với tiêu đề (title) nêu rõ ý chính và phần nội dung (body) cung cấp thông tin bổ trợ cho ý chính đó. Phương pháp này sẽ giúp bạn “tái sử dụng” kiến thức hiệu quả hơn trong quá trình học tập.
Chẳng hạn, sau khi đọc xong một cuốn sách, những ý tưởng chính trong một quyển sách này có thể sẽ được nhắc đến hoặc làm rõ hơn ở một quyển sách khác. Lúc này, nếu không chia nhỏ việc ghi chú, bạn sẽ rất khó hình dung sự kết nối giữa các tài liệu mà mình đã học. Ngược lại, bằng cách tổ chức các ghi chú thành từng phần nhỏ, bạn sẽ dễ dàng hơn rất nhiều trong việc review hơn và đồng thời hỗ trợ cho bước tiếp theo: kết nối các ghi chú thành dạng mindmap hoặc biểu đồ trực quan.
Không có sự kết nối trực quan giữa các ghi chú
Một trong những thiếu sót phổ biến mà nhiều người mắc phải là thiếu sự liên kết giữa các ghi chú. Trong trường hợp này, mỗi ghi chú tồn tại như một thành phần riêng lẻ, không có sự kết nối với nhau, giống như những mảnh ghép rời rạc. Điều này làm giảm giá trị của việc ghi chú, vì thông tin không được đặt trong một ngữ cảnh rộng hơn, khiến bạn khó hình dung bức tranh tổng thể và hiểu sâu vấn đề hơn. Việc thiếu liên kết này cũng làm giảm khả năng tổng hợp và phát triển ý tưởng, bạn có thể bỏ lỡ những mối liên hệ quan trọng giữa các thông tin, hoặc không nhìn thấy được cách các ý tưởng hỗ trợ lẫn nhau.
Hiện nay, có khá nhiều phần mềm tích hợp chức năng liên kết và trực quan hóa thông tin dưới dạng sơ đồ, bản đồ ý tưởng, hoặc hình vẽ. Những công cụ này giúp bạn dễ dàng tổ chức và kết nối các ý tưởng một cách logic, tạo nên một hệ thống ghi chú mạch lạc và hiệu quả hơn. Một số ứng dụng phổ biến bao gồm:
Obsidian Canvas
Heptabase (mình đang sử dụng)
Milanote
FigJam
Notability
Logseq
Notion
Craft
Kết bài
Mình hy vọng bài viết này sẽ phần nào giúp các bạn có ý thức hơn trong việc tiếp nhận kiến thức, đồng thời tận dụng sự phát triển của phần mềm để lưu trữ và kết nối thông tin một cách hiệu quả và trực quan hơn. Trong bài viết tiếp theo, mình sẽ chia sẻ chi tiết hơn về những công cụ mình đang sử dụng, bao gồm Heptabase, Obsidian, MarginNote, cùng với workflow cụ thể mà bản thân đang áp dụng. Rất mong các bạn đón đọc!